Νοηματική: μία γλώσσα γεμάτη… Νοήμα
Η 23η Σεπτεμβρίου τιμάται ως Διεθνής Ημέρα των Νοηματικών Γλωσσών, με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, που ελήφθη τον Δεκέμβριο του 2017. Η επιλογή της ημερομηνίας αυτής συμπίπτει με την ίδρυση της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Κωφών (WFD) στις 23 Σεπτεμβρίου 1951, στην Ρώμη. Η οργάνωση έχει ως έναν από τους κύριους στόχους της, τη διατήρηση των Νοηματικών Γλωσσών και του πολιτισμού των Κωφών ως προϋπόθεση για την υλοποίηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Ομοσπονδία Κωφών (World Federation of the Deaf) υπάρχουν περίπου 70.000.000 κωφοί σε όλον τον κόσμο που χρησιμοποιούν τη Νοηματική Γλώσσα (Ν.Γ.) ως μητρική τους γλώσσα. Η Νοηματική Γλώσσα αποτελεί το φυσικότερο τρόπο επικοινωνίας και το κυρίαρχο στοιχείο της κουλτούρας των κωφών ατόμων (Λαμπροπούλου, 1999). Είναι η μόνη γλώσσα που επιτρέπει στα κωφά άτομα να επικοινωνούν αβίαστα, αμφίδρομα και αποτελεσματικά (Wilbur, 1979· Woodward, 1990). Μέσω αυτής εξυπηρετείται η καθημερινή επικοινωνία αλλά και μεταφέρονται οι αξίες και παραδόσεις της κοινότητας από τους μεγαλύτερους στους νεότερους. Επίσης, χρησιμοποιείται για την έκφραση μέσω της τέχνης (νοηματική ποίηση, τραγούδια στη νοηματική, θέατρο κωφών, λογοτεχνία στη νοηματική) (Woodward, 1972).Οι Padden και Humphries (1988) αναφέρουν ότι με βάση και κέντρο τη Νοηματική Γλώσσα οι Κωφοί συγκροτούν τη δική τους κοινότητα και αναπτύσσουν κοινές αξίες, κουλτούρα και παραδόσεις. Παράλληλα όμως επηρεάζονται από την ευρύτερη κοινωνία ενώ συγχρόνως μοιράζονται τα ίδια ήθη και έθιμα της κοινωνίας στην οποία ζουν. Η χρήση της Ν.Γ. αποτελεί προϋπόθεση για να γίνει κάποιος μέλος της κοινότητας των Κωφών.
Από τις δεκαετίες του 1960 και 1970 έγιναν πολύ σημαντικές γλωσσολογικές έρευνες σε πολλές Νοηματικές Γλώσσες (Αμερικανική, Αγγλική, Σουηδική κ.ά.) στις οποίες φάνηκε ότι κάθε Ν.Γ. έχει δομή και ανταποκρίνεται στα παγκόσμια (universals) κριτήρια των ανθρωπίνων γλωσσών ( Stokoe, Casterline and Croneberg, 1965· Klima and Bellugi, 1979· Bergman, 1979· Brennan, Colville and Lawson, 1984).
Παράλληλα οι κοινωνιογλωσσολογικές μελέτες αναδεικνύουν τα χαρακτηριστικά της κοινότητας των Κωφών (Woodward, 1972· Padden, 1980· Higgins, 1990 κ.ά.): η κοινότητα περιλαμβάνει όσους μοιράζονται μια κοινή γλώσσα, τη Νοηματική, έχουν κοινές αξίες, κοινούς στόχους όπως την κοινωνική αποδοχή, ισότιμη συμμετοχή στην εκπαίδευση, την εργασία, την πολιτική εκπροσώπηση, στα κέντρα λήψης αποφάσεων που αφορούν στους κωφούς κ.ά. Οι Schein και Stewart διαπιστώνουν ότι τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τις απόψεις και τις στάσεις της κοινωνίας για τους Κωφούς. Η κοινότητα των Κωφών και η Ν.Γ. άρχισαν να απασχολούν τους εκπαιδευτικούς και τους ερευνητές. Οι κωφοί δραστηριοποιήθηκαν ενεργά μέσα στο ευνοϊκότερο κλίμα που είχε δημιουργηθεί σε πολλές χώρες και άρχισαν να διεκδικούν πιο δυναμικά τα δικαιώματά τους ως πολιτισμική και γλωσσική ομάδα. Τα δικαιώματα αυτά άρχισαν να προβάλλονται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης με αποτέλεσμα να εξοικειώνεται ο κόσμος με τους Κωφούς και να τους συνδέει με τη Ν.Γ. (1995). Σύμφωνα με τους Padden και Humphries (1988) η Ν.Γ. είναι το πιο σπουδαίο στοιχείο της κουλτούρας των Κωφών. Ο σεβασμός, η αποδοχή και η χρήση της χαρακτηρίζουν τα μέλη της κοινότητας των Κωφών ανά τον κόσμο. Η κοινωνιολογική άποψη ότι οι Κωφοί αποτελούν πολιτισμική και γλωσσική μειονότητα αρχίζει να κερδίζει έδαφος και ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς. Από τη δεκαετία του 1980 το κίνημα των Κωφών ενέτεινε διεθνώς τις προσπάθειες αναγνώρισης της νοηματικής γλώσσας. Οι Κωφοί απαίτησαν και πέτυχαν σε πολλές χώρες την αναγνώριση της εθνικής τους Νοηματικής Γλώσσας ως επίσημης γλώσσας της κοινότητάς τους και ως κύριο μέσο της εκπαίδευσής τους (Lane, Hoffmeister, Bahan· 1996).
Σήμερα παντού στον κόσμο οι έρευνες των Νοηματικών Γλωσσών προχωρούν με γοργό ρυθμό όχι μόνο στον γλωσσολογικό τομέα αλλά και στην κοινωνιολογική υπόσταση της γλώσσας. Η έρευνα της Νοηματικής Γλώσσας πρέπει να συνεχιστεί με εντατικό ρυθμό, ώστε να πάψει πλέον η γλώσσα αυτή να είναι αντικείμενο υποκειμενικών εικασιών και συναισθηματικών απόψεων και γενικεύσεων και να πάρει τη θέση που της αρμόζει μέσα στην επιστήμη της Γλωσσολογίας και στη χώρα μας.
Δρ. Ειρήνη Γ. Ανδρικοπούλου
Φιλόλογος-Διερμηνέας Νοηματικής Γλώσσας
Αναπλ/τρια Πρόεδρος Εθνικού Ιδρύματος Κωφών
rena_andrikopoulou28@yahoo.gr
*η αναφερθείσα βιβλιογραφία είναι στη διάθεση κάθε ενδιαφερόμενου
