Μπορεί η πανδημία να κάνει τον κόσμο πιο προσβάσιμο;
Για τα άτομα με αναπηρία η προσβασιμότητα σε έναν κόσμο που κινείται με γρήγορους ρυθμούς είναι πάντα ένα ζητούμενο. Παρόλο που πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο έχουν θέσει σε εφαρμογή πολιτικές και πρακτικές για να καταστήσουν τους δημόσιους χώρους, τους χώρους εργασίας και άλλες πτυχές της κοινωνίας πιο προσιτές, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά εμπόδια για τα άτομα με αναπηρία, τα οποία αποτελούν το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Τί είναι, όμως, προσβασιμότητα; «Με τον όρο προσβασιμότητα νοείται το χαρακτηριστικό του περιβάλλοντος, που επιτρέπει σε όλα τα άτομα, χωρίς διακρίσεις φύλου, ηλικίας και λοιπών χαρακτηριστικών (σωματική διάπλαση, δύναμη, αντίληψη, εθνικότητα), να έχουν πρόσβαση σε αυτό, να μπορούν δηλαδή αυτόνομα, με ασφάλεια και με άνεση να προσεγγίσουν και να χρησιμοποιήσουν τις υποδομές, αλλά και τις υπηρεσίες (συμβατικές και ηλεκτρονικές) και τα αγαθά που διατίθενται στο συγκεκριμένο περιβάλλον.»[1] Η προσβασιμότητα, λοιπόν, αναφέρεται στη δυνατότητα φυσικής πρόσβασης που μπορεί να έχει κάποιος σε συμβατικές και ηλεκτρονικές υποδομές, αγαθά, πληροφορίες και υπηρεσίες. Καλύπτει ολόκληρο το φάσμα της καθημερινότητας και εξασφαλίζει σε μεγάλο βαθμό την αυτονομία όλων των ατόμων για να λειτουργούν με ασφάλεια και άνεση στο σύγχρονο περιβάλλον, αλλά και να επικοινωνούν και να ενημερώνονται μέσω διαδικτύου, το οποίο αποτελεί το κύριο όργανο εξυπηρέτησής τους.
Η πανδημία έδειξε πως οποιοσδήποτε μπορεί να παγιδευτεί στο σπίτι δίχως δική του υπαιτιότητα και παρόλα αυτά να εξακολουθεί να έχει πρόσβαση σε ό,τι τον αφορά και να συμβάλει στην κοινωνική και οικονομική ζωή. Χιλιάδες άνθρωποι που ήταν περιορισμένοι στα σπίτια τους είχαν την πρωτόγνωρη εμπειρία πως είναι να ζουν με περιορισμούς και να προετοιμάζουν προσεκτικά τα βήματά τους για να μπορούν να παραμένουν λειτουργικοί και να κινούνται στον εξωτερικό κόσμο. Το άτομο της πάνδημης απομόνωσης αναγκάστηκε να εφεύρει λύσεις για να μπορέσει να προσεγγίσει και να χρησιμοποιήσει υποδομές, υπηρεσίες και αγαθά.
Η σημασία των μικρών πράξεων
Σίγουρα η αύξηση της προσβασιμότητας δεν θα μας καθιστούσε όλους αυτόματα λειτουργικούς σε έναν κόσμο που επικρατεί η πανδημία και η πρόληψή εξάπλωσής της. Κάποιες, όμως, αλλαγές, αν είχαν εφαρμοστεί νωρίτερα, θα μπορούσαν να είχαν επιφέρει σημαντικές αλλαγές. Εάν είχαμε ήδη χτίσει μια κοινωνία προσβάσιμη και χωρίς αποκλεισμούς σε όλα τα επίπεδα με απλές μικρές πράξεις θα μπορούσαν να γίνουν πολλά περισσότερα για να μειωθούν οι περιορισμοί. Οι κοινωνίες αρχίσαν να συνειδητοποιούν ότι πολλά από αυτά που ζητούν τα άτομα με αναπηρία από μηχανικούς, πολεοδόμους και δημοτικά συμβούλια εδώ και χρόνια, έγιναν ξαφνικά τα προβλήματα που τις έχουν καθηλώσει και τις δυσχεραίνουν.
Για παράδειγμα, αν όλες οι πόρτες διέθεταν αυτόματους μηχανισμούς, τότε οι άνθρωποι με κινητικά προβλήματα θα μπορούσαν να μετακινηθούν ευκολότερα, αλλά και όλοι οι υπόλοιποι θα μπορούσαν να επισκεφθούν κτίρια δίχως να αγγίζουν χειρολαβές.
Παρομοίως, αν οι διάδρομοι στα καταστήματα ήταν πλατύτεροι, τα άτομα με προβλήματα κινητικότητας θα κυκλοφορούσαν πιο άνετα, αλλά ταυτόχρονα θα ήταν πιο εύκολο να κρατήσουμε τις απαιτούμενες αποστάσεις.
Επίσης, αν υπήρχαν ηλεκτρονικά βιβλία, τα οποία σε μεγάλο βαθμό είναι προσβάσιμα, οι εντυποανάπηροι χρήστες θα μπορούσαν να μελετήσουν για την εξεταστική τους ή να ψυχαγωγηθούν, αλλά και οι υπόλοιποι χρήστες θα είχαν εύκολη πρόσβαση δίχως να κάνουν άσκοπες μετακινήσεις.
Η «εξ αποστάσεως» εγγύτητα
Το διαδίκτυο και οι λοιπές τεχνολογίες συνδεσιμότητας είναι οι λεωφόροι στις οποίες κινούνται ταχύτατα δεδομένα, πληροφορίες και γνώση. Η μάθηση έγινε εξ αποστάσεως μέσα σε λίγες ημέρες και η επαφή με την πληροφορία πέρασε στις οθόνες και τα πληκτρολόγιά μας. Όλα ήρθαν κοντά, παρ’ ότι βρίσκονταν μακριά.
Σημαντικό μέρος της προσβασιμότητας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι και η παροχή προσβάσιμων πληροφοριών. Ιδανικά προσβάσιμες είναι οι πληροφορίες οι οποίες επιτρέπουν σε όλους τους χρήστες την εύκολη πλοήγηση και μετάβαση στο περιεχόμενο και οι οποίες μπορούν να γίνουν αποτελεσματικά αντιληπτές και κατανοητές με διαφορετικά μέσα, είτε είναι η όραση, είτε η ακοή, είτε η αφή. Αυτές οι πληροφορίες μπορούν να κοινοποιηθούν ή να διαβιβασθούν μέσω διάφορων μέσων, όπως ηλεκτρονικά έγγραφα, διαδικτυακές πηγές, βίντεο κλπ. και αποτελούν μεταξύ άλλων:
- εκπαιδευτικό υλικό και περιεχόμενο μαθημάτων, όπως συγγράμματα και σημειώσεις
- ερευνητικό υλικό, π.χ. αρθρογραφία
- δικτυακοί τόποι πανεπιστημίων και βιβλιοθηκών
- κατάλογοι και αποθετήρια γνωσιακών και μαθησιακών πόρων
- λογισμικά ηλεκτρονικής μάθησης και πλατφόρμες μάθησης.
Η πανδημία επιτάχυνε τον ψηφιακό μετασχηματισμό πολλών οργανισμών, ακόμη και ολόκληρων χωρών. Οι αποκλεισμένοι πολίτες της χώρας μας διαπίστωσαν πως οι πιλοτικές εφαρμογές ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, όπως το gov.gr, τους επέτρεψαν να παραμένουν λειτουργικοί από το σπίτι τους και να μπορούν να διεκπεραιώνουν τις υποθέσεις τους. Αντίστοιχα, όλο το ψηφιακό οικοσύστημα μπορεί να αποτελέσει μια γέφυρα προσβασιμότητας για τα άτομα με αναπηρία. Οι πληροφορίες που παράγονται είναι πλέον πρωτίστως ψηφιακές και με απλούς και έξυπνους τρόπους μπορούν να γίνουν προσβάσιμες. Συνεπώς, ένας διδάσκοντας που συγγράφει τις δικές του σημειώσεις και παρέχει το δικό του εκπαιδευτικό υλικό, με λιγοστά απλά βήματα μπορεί να καταστήσει τη γνώση του προσιτή σε όλο το εύρος του φοιτητικού του ακροατηρίου.
Ένας νέος κόσμος
Καθώς λοιπόν οι κοινωνίες προσαρμόστηκαν γρήγορα για να περιορίσουν την εξάπλωση του ιού, κατέστη σαφές ότι είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις ανισότητες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία και πως το μόνο που τις αποτρέπει είναι οι δικές τους αγκυλώσεις. Η πανδημία και η αντιμετώπισή της είναι μια ευκαιρία για τις κοινωνίες να σκεφτούν πως με τον ίδιο τρόπο που προσπαθούν να σχεδιάσουν το τέλος της πανδημίας, μπορούν να σχεδιάσουν και το τέλος μιας κατάστασης που δυσχεραίνει ή/και εμποδίζει την προσβασιμότητα από ορισμένες κοινωνικές ομάδες, όπως τα άτομα με αναπηρία. Αυτό δεν μεταφράζεται αυτόματα σε έναν πιο προσβάσιμο κόσμο μετά το Covid-19, αφού, ειδικά για το σκέλος της πληροφόρησης, μένουν να γίνουν πολλά ακόμη, όπως η αξιοποίηση της νομοθεσίας για την ισόρροπη διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων.
Εντούτοις, η προσβασιμότητα έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει τις ζωές 1,3 δισεκατομμυρίων ανθρώπων και ίσως η πανδημία να είναι η ευκαιρία να αλλάξουν οι καταστάσεις σε χώρες που η κουλτούρα της ισότιμης πρόσβασης δεν έχει εδραιωθεί. Ένα πρώτο βήμα είναι η κατανόηση των αναγκών των ατόμων με αναπηρία. Οι κοινωνίες θα γίνουν πιο προσιτές εάν καταφέρουν να ακροαστούν τη φωνή των ατόμων με αναπηρία και τη λάβουν υπόψη τους στον σχεδιασμό και στην ανάπτυξη πολιτικής, τεχνολογίας και υποδομών. Εξάλλου, η προσβασιμότητα αφορά όλους τους ανθρώπους, είτε με αναπηρία, είτε όχι, αφού για όλους συνεπάγεται μόνο οφέλη.
[1] Εκπαιδευτικό εγχειρίδιο: Προσβασιμότητα και Αναπηρία (Νο 4), της Μαρίλυς Χριστοφή (2013)
Ευγενία Ορφανού
Βιβλιοθηκονόμος – Ομάδα ΕΚΟ
Πανεπιστήμιο Πατρών
