Κατανοώντας τους αναγνώστες οθόνης (Screen Readers)

Οι αναγνώστες οθόνης είναι εργαλεία που επιτρέπουν σε άτομα με προβλήματα όρασης ή γνωστικές αναπηρίες να διαβάσουν το κείμενο και τις εικόνες που εμφανίζονται στην οθόνη του υπολογιστή τους. Όταν κάποιος διαβάζει ένα κείμενο, ένας αναγνώστης οθόνης εκφωνεί το περιεχόμενο με βάση τη διάρθρωσή του, διαβάζοντας τόσο τη δομή όσο και τα στοιχεία της σελίδας.

Πως λειτουργούν

Οι αναγνώστες οθόνης μετατρέπουν το ψηφιακό κείμενο σε συνθετική ομιλία. Δίνουν τη δυνατότητα στους χρήστες να ακούν περιεχόμενο και να πλοηγούνται με το πληκτρολόγιο. Η τεχνολογία αυτή βοηθά τα εντυποανάπηρα άτομα (τυφλά ή με χαμηλή όραση άτομα) να έχουν πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες με το ίδιο επίπεδο ανεξαρτησίας και ιδιωτικότητας που έχει οποιοσδήποτε άλλος. Οι αναγνώστες οθόνης χρησιμοποιούνται επίσης από άτομα με συγκεκριμένες γνωστικές ή μαθησιακές δυσκολίες, όπως δυσλεξία, ή από άτομα που προτιμούν απλώς το περιεχόμενο σε μορφή ήχου αντί κειμένου. Εκτός του διαδικτύου, οι αναγνώστες οθόνης λειτουργούν επίσης με έγγραφα, υπολογιστικά φύλλα και φυσικά το λειτουργικό σύστημα μιας συσκευής.

Οι αναγνώστες οθόνης διαβάζουν περιεχόμενο με διαφορετικό τρόπο από τον άνθρωπο. Για παράδειγμα, ως συνθετική, η φωνή μπορεί να ακούγεται σε κάποιους «ρομποτική» και μονότονη. Επίσης, οι έμπειροι χρήστες συχνά επιθυμούν να επιταχύνουν το ρυθμό ανάγνωσης σε 300 λέξεις ανά λεπτό ή και περισσότερο, ρυθμός πολύ μεγαλύτερος από αυτό που ένας μη εξοικειωμένος ακροατής μπορεί εύκολα να καταλάβει. Χρειάζεται όμως χρόνος για να συνηθίσει κάποιος ένα πρόγραμμα ανάγνωσης οθόνης σε γρήγορους ρυθμούς.

Παρουσίαση περιεχομένου

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι αναγνώστες οθόνης εκφωνούν ένα στοιχείο του περιεχομένου κάθε φορά, το οποίο είναι εντελώς διαφορετικό από τον τρόπο που διαβάζουμε τα κείμενα. Παρόλο που οι αναγνώστες με όραση μπορούν να λάβουν άμεσα την πληροφορία για το περιεχόμενο και το σχεδιασμό ενός κειμένου, όσοι χρησιμοποιούν αναγνώστες οθόνης προχωρούν μέσα στο κείμενο γραμμικά σε βήματα μέσω συντομεύσεων πληκτρολογίου.

Μπορούν, ωστόσο, να πλοηγούνται πιο γρήγορα μέσα στο περιεχόμενο χρησιμοποιώντας διάφορα βοηθητικά στοιχεία, όπως επικεφαλίδες, ενότητες σελίδων, παραγράφους και βοηθητικούς συνδέσμους όπως το “παράλειψη πλοήγησης” (skip links – συντομεύσεις που βοηθούν τον χρήστη να παρακάμψει την κύρια πλοήγηση και να μεταβεί απευθείας στο κυρίως περιεχόμενο). Αυτές οι βασικές διαφορές ορίζουν και το γιατί είναι τόσο σημαντικό η δομή και το περιεχόμενό του κειμένου μας να έχουν σχεδιαστεί λαμβάνοντας υπόψιν και τους αναγνώστες οθόνης.

Ανάγνωση περιεχομένου

Οι αναγνώστες οθόνης εκφωνούν το περιεχόμενο  με διάφορους τρόπους:

• Αναγνωρίζουν τη γλώσσα και επιλέγουν την ανάλογη προφορά.
• Σταματούν σε σημεία στίξης, όπως τελείες, ερωτηματικά και κόμματα.
• Διαβάζουν το εναλλακτικό κείμενο των εικόνων, των πινάκων και άλλων γραφικών στοιχείων. Εάν δεν υπάρχει εναλλακτικό κείμενο, θα αγνοήσουν την εικόνα, αλλά ο χρήστης μπορεί να επιλέξει να εκφωνεί ο αναγνώστης οθόνης το είδος του γραφικού στοιχείου, το οποίο όμως δεν είναι επιθυμητό γιατί εμποδίζει την κατανόηση του κειμένου.
• Κάνουν παύση στο τέλος των παραγράφων. Μπορούν επίσης να μεταβούν από παράγραφο σε παράγραφο, αφού εκφωνηθούν οι πρώτες προτάσεις και κρίνει ο χρήστης ότι αν τον ενδιαφέρει η συγκεκριμένη παράγραφος ή όχι.
• Επιχειρούν να προφέρουν ακρωνύμια, ειδάλλως θα εκφωνήσουν ένα – ένα τα γράμματα.
• Ανακοινώνουν τον τίτλο κατά τη φόρτωση μιας σελίδας ή ενός email.
• Ανακοινώνουν τις επικεφαλίδες και το επίπεδο τους, π.χ. «Επικεφαλίδα επίπεδο 2.»
• Οι χρήστες μπορούν να παύσουν την ανάγνωση και να ανατρέξουν πίσω στο κείμενο, ώστε να επαναληφθεί η εκφώνηση μίας λέξης ή μίας φράσης.
• Οι αναγνώστες οθόνης σε λειτουργία πλοήγησης πίνακα ενημερώνουν το χρήστη πόσες σειρές και στήλες βρίσκονται σε αυτόν. Οι χρήστες μπορούν να πλοηγηθούν από κελί σε κελί προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Εάν ο πίνακας έχει επισημανθεί σωστά, ο αναγνώστης οθόνης θα διαβάσει την επικεφαλίδα στήλης ή / και γραμμής καθώς ο χρήστης εισέρχεται σε ένα νέο κελί.

Γενικά χαρακτηριστικά

Όλοι οι αναγνώστες οθόνης διαθέτουν παρόμοιες λειτουργίες και δυνατότητες. Ωστόσο, οι συντομεύσεις πληκτρολογίου, οι φωνές και ο τρόπος ανάγνωσης των υπερσυνδέσμων, των εικόνων και ούτω καθεξής, διαφέρουν μεταξύ τους. Κάποιοι δημοφιλείς αναγνώστες οθόνης είναι οι NVDA και Jaws. Ορισμένα προγράμματα περιήγησης (web browsers) φαίνεται να λειτουργούν καλύτερα με συγκεκριμένους αναγνώστες οθόνης. Πιο συγκεκριμένα:

• Το Firefox με το NVDA
• Το Chrome ή ο Internet Explorer με το JAWS
• Το Safari με το VoiceOver
• Το Edge με το Narrator

Πρέπει να θυμόμαστε ότι η χρήση οποιουδήποτε αναγνώστη οθόνης την πρώτη φορά μπορεί να είναι μια αποθαρρυντική εμπειρία και η αρχική χρήση του να είναι αποπροσανατολιστική. Επίσης, μεγάλο μέρος του περιεχομένου σε μια ιστοσελίδα μπορεί να φαίνεται ότι είναι απρόσιτο, ενώ στην πραγματικότητα το πρόβλημα μπορεί να έγκειται στο ότι ο νέος χρήστης απλά δεν εξοικειωθεί ακόμη με τον αναγνώστη οθόνης.

Δεδομένου ότι οι χρήστες θα συνηθίσουν τις λειτουργίες του αναγνώστη οθόνης, αυτές οι διαφορές δεν επηρεάζουν συνήθως τις πρακτικές κωδικοποίησης που χρησιμοποιούνται για να δομηθεί το αρχείο.

Το σημαντικό στοιχείο είναι η τήρηση προτύπων προσβασιμότητας και γενικά των αποδεκτών τεχνικών δημιουργίας προσβάσιμου περιεχομένου από τους δημιουργούς προσβάσιμων αρχείων.

Πήγη: www.webaim.org

Ευγενία Ορφανού – Βιβλιοθηκονόμος
Μονάδα Προσβασιμότητας – Κοινωνική Μέριμνα
Πανεπιστήμιο Πατρών