Ψυχογενείς αιτίες των ασθενειών
Στην εποχή μας είναι πλέον πιο φανερό από ποτέ πως το άγχος και η στενοχώρια αποτελούν αιτίες ασθενειών. Ο Ιπποκράτης έλεγε ότι κάθε νόσος ξεκινά πρώτα από την ψυχή και μετά καταλήγει στο σώμα. Και πριν αποφασίσουμε ποια θεραπεία θα ακολουθήσουμε για το σώμα, πρέπει πρώτα να έχουμε θεραπεύσει το τραύμα της ψυχής. Πρόκειται για μια γνώση που κάποτε περιοριζόταν σε εκφράσεις του λαού όπως «αρρώστησα από τη στενοχώρια» ή «μου έπρηξε το συκώτι», αλλά πλέον αποτελεί τη βάση των νεότερων ανακαλύψεων στα πλαίσια της ιατρικής κοινότητας.
Πως γίνεται λοιπόν να μας αρρωσταίνει ένα συναίσθημα; Η απάντηση βρίσκεται στο ότι τα γνωστά σε όλους συναισθήματα όχι μόνο δεν είναι άυλα αλλά πρόκειται για ουσίες και ορμόνες οι οποίες συντελούν σε πολύ σημαντικές διεργασίες του σώματός μας.
Όταν κάποιος νιώσει άγχος για καθημερινούς λόγους όπως είναι για παράδειγμα οι οικονομικοί ή οτιδήποτε άλλο τον απασχολεί, ο οργανισμός μη μπορώντας να ερμηνεύσει τον όρο «λεφτά» μιας και δεν υπάρχει στη φύση, θεωρεί πως η απειλή είναι αληθινή, όπως για παράδειγμα όταν βρεθούμε μπροστά σε μια αρκούδα. Το αποτέλεσμα είναι πως για να μας σώσει από το «άγριο ζώο» που βρίσκεται μπροστά μας, απελευθερώνει στο σώμα μας ουσίες, όπως η κορτιζόλη, ώστε να βρεθούμε σε εγρήγορση και να ξεφύγουμε.
Η κορτιζόλη, η οποία αποκαλείται και «ορμόνη του άγχους», είναι απαραίτητη για την παραγωγή της αδρεναλίνης από τον μυελό τον επινεφριδίων. Η αδρεναλίνη βοηθά τον οργανισμό να κινητοποιήσει όλες τις πηγές ενέργειάς του, σε περιπτώσεις έντονης δραστηριότητας, διεγείροντας το συμπαθητικό νευρικό σύστημα για επείγουσα ενέργεια κατά τη λεγόμενη “αντίδραση μάχης ή φυγής”. Επιπλέον η ορμόνη αυτή παράγεται φυσιολογικά από τον οργανισμό μας σε συγκεκριμένες ποσότητες κάθε πρωί ώστε να μπορούμε να ξυπνάμε με την απαραίτητη ενέργεια που χρειαζόμαστε για να φέρουμε εις πέρας την κάθε ημέρα.
Ωστόσο αν και η ορμόνη αυτή θα πρέπει το βράδυ να μειώνεται σε επίπεδα «μη ανιχνεύσιμα» στον οργανισμό, έτσι ώστε να μπορούμε να κοιμηθούμε, έχει παρατηρηθεί πως στα άτομα που υποφέρουν από άγχος η κορτιζόλη παραμένει σε υψηλά επίπεδα ακόμη και τις βραδινές ώρες, κάτι που αποτρέπει τον οργανισμό από το να κοιμηθεί. Το αποτέλεσμα αυτού δεν είναι μόνο πως το άτομο στερείται ποιοτικού ύπνου αλλά και ότι ο οργανισμός του δεν προλαβαίνει να κάνει τις απαραίτητες «επιδιορθώσεις» στις βλάβες που υπέστησαν τα κύτταρα κατά τη διάρκεια της ημέρας, κάτι που φυσιολογικά συμβαίνει κατά τη διάρκεια της ανάπαυσης.
Έτσι, ενώ ο οργανισμός βιώνει το άγχος (stress), οι απολήξεις των νευρικών ινών του αδρενεργικού νεύρου, του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, εκκρίνουν τη νορεπινεφρίνη ή νοραδρεναλίνη και τα επινεφρίδια την επινεφρίνη ή αδρεναλίνη. Οι ουσίες αυτές που έχουν τα ίδια αποτελέσματα ενεργοποιούν υποδοχείς αγγείων και άλλων οργάνων, προετοιμάζοντας την καρδιά και τους μυς για δράση.
Όταν ο οργανισμός βρίσκεται σε κατάσταση υπερέντασης, ή στρες, χάρη της αδρεναλίνης και της νοραδρεναλίνης προκαλείται αύξηση του ποσού της γλυκόζης στο αίμα, διαστολή των βρόγχων, επιτάχυνση των παλμών της καρδιάς, αύξηση της πίεσης του αίματος, συστολή των αγγείων του πεπτικού συστήματος και του δέρματος, διαστολή της κόρης του ματιού, ανόρθωση των τριχών κ.α. Ταυτόχρονα το ήπαρ απελευθερώνει γλυκόζη και τα κύτταρα απελευθερώνουν λιπαρά οξέα. Με αυτόν τον τρόπο παράγεται επί πλέον ενέργεια.
Όταν οι ορμόνες του stress εκκρίνονται σαν απάντηση στο οξύ stress, βοηθούν τον οργανισμό να προσαρμοστεί στις εξωτερικές συνθήκες. Όταν όμως η ορμονική απάντηση στο στρεσσογόνο ερέθισμα δεν σταματά μετά την πάροδο του stress, η υπερέκθεση του οργανισμού σε αυτές τις ορμόνες καταπονεί το σώμα.
Συγκεκριμένα η κορτιζόλη έχει πολλές άμεσες και έμμεσες δράσεις. Προκαλεί απώλεια μυϊκής μάζας, εναπόθεση λίπους, υπεργλυκαιμία, αντίσταση στην ινσουλίνη, οστεοπόρωση, καταστολή της ανοσολογικής αντίδρασης και ελαττωμένη παραγωγή συνδετικού ιστού που μπορεί να οδηγήσει σε φτωχή επούλωση τραυμάτων. Σε υψηλές συγκεντρώσεις εμφανίζει αλατοκορτικοειδή δράση, προκαλώντας κατακράτηση ιόντων νατρίου και απέκκριση ιόντων καλίου από τους νεφρούς. Είναι επίσης γνωστό πως αδρανοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα καθιστώντας το πολύ περισσότερο επιρρεπές σε λοιμώξεις και άλλου είδους ασθένειες.
Στον εγκέφαλο, το επαναλαμβανόμενο άγχος προκαλεί διαταραχές στη μνήμη και η μακροχρόνια έκθεση σε αυτό επιταχύνει την καταστροφή των εγκεφαλικών νευρώνων. Μελέτες έχουν δείξει πως ο κίνδυνος στεφανιαίας νόσου και οι αλλαγές στους παράγοντες πήξης που προκαλούν αγγειακά επεισόδια συνδέονται άμεσα με το επαγγελματικό stress. Άλλες μελέτες συνδέουν το άγχος με την αυξημένη επίπτωση οστεοπενίας και την αυξημένη εναπόθεση λίπους στην κοιλιακή χώρα. Επιπλέον έρευνα που διενεργείται στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών αποκαλύπτει πιθανή θετική συσχέτιση ανάμεσα στο άγχος και την εμφάνιση ψωρίασης και θυρεοειδίτιδας Hashimoto.
Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν πως είναι ζωτικής σημασίας για να επιτύχουμε μια υγιή ζωή να αποβάλλουμε εκτός από τις υπόλοιπες βλαβερές συνήθειες, την πλέον βλαβερή, δηλαδή το stress και γενικότερα τα αρνητικά συναισθήματα. Η ψυχική μας κατάσταση δεν είναι δυνατόν να θεωρείται αποκομμένη από την υπόλοιπη σωματική μας κατάσταση, διότι αποδεδειγμένα πια, ο άνθρωπος αποτελεί μια ολότητα και κάθε σύστημα επηρεάζεται από όλα τα υπόλοιπα. Καιρός λοιπόν να μας γίνει βίωμα αυτό που με τόση θέρμη υποστήριζαν οι πρόγονοί μας, ότι δηλαδή «νους υγιής εν σώματι υγιή».
Συγγραφή: Τσιλιμίγκρα Δήμητρα, φοιτ. Τμ. Ιατρικής, Πανεπιστημίου Πατρών
Επιμέλεια: Απόστολος Βανταράκης, Καθηγητής Τμ. Ιατρικής, Πανεπιστημίου Πατρών
